Açıklaması:
Fas Kralı 6. Muhammed, artan koyun fiyatları ve iklim kaynaklı hayvan kıtlığı nedeniyle bu yıl Kurban Bayramı’nda kurban kesilmemesi çağrısında bulundu. Kararın ardındaki ekonomik ve sosyal sebepler, hayvancılıkta yaşanan yüzde 38’lik erime ve hükümetin attığı adımlar ayrıntılı analiz ediliyor.

Giriş

Fas Kralı 6. Muhammed, 27 Şubat 2025 tarihinde yayınlanan bir mesajda, canlı hayvan fiyatlarının rekor seviyelere çıkması ve beş yılı aşkın süredir devam eden kuraklığın hayvan varlığını yüzde 38 oranında düşürmesi nedeniyle Faslıları bu yıl Kurban Bayramı’nda kurban kesmekten kaçınmaya davet etti. Kral, “Bu zor koşullarda kurban kesmek, özellikle dar gelirli vatandaşlarımızı gerçek anlamda zorlayacaktır” vurgusunu yaptı .

Bu karar, son 29 yıldır ilk kez halktan bayram ziyafetlerinden feragat etmesi istenen bir Fas hükümdarı olma özelliğini taşıyan Kral 6. Muhammed’in, dini hükümlerin yerine getirilmesi kadar ekonomik ve iklimsel gerçekleri de göz önünde bulundurduğunu gösteriyor. Aşağıda, bu çağrının gerekçeleri, hayvancılığın mevcut durumu, halkın tepkisi ve hükümetin aldığı önlemler ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.

1. Fas’ta İklim ve Ekonomi: Kurban Bayramı’nı Nasıl Etkiliyor?

• Yüzde 38’lik Hayvan Kıtlığı
  Fas Tarım Bakanlığı verilerine göre, son dokuz yıl içinde (2016’daki son resmi sayımdan bu yana) koyun ve sığır sürülerinde yüzde 38 oranında azalış yaşandı. Bu durumun temelinde art arda süren kuraklıklar ve meraların yetersizleşmesi var .

• Kuraklığın Boyutları
  2025 yılında yağışlar, son 30 yılın ortalamasından yüzde 53 daha düşük gerçekleşti; otlak alanlar daraldı ve hayvanların yem maliyetleri tavan yaptı. Bu durum, hem çobanları hem de çiftçileri son dört yıldır zorlu koşullarla baş başa bırakıyor

• Enflasyon ve Koyun Fiyatlarındaki Sert Artış
  Fas’ta aylık asgari ücret ~ 3.000 dirhem (yaklaşık 11.000 TL) düzeyindeyken, Kurban Bayramı’nda bir koyunun fiyatı çoğu zaman aylık hane halkı gelirini aşabiliyor. Fas Vatandaşlık Merkezi’nin araştırmasına katılan ailelerin % 55’i, geçen yıl koyun satın alma ve kesim masraflarını karşılamakta zorlandıklarını belirtmişti .

2. Kral 6. Muhammed’in Çağrısı: Ne Dedi, Neden Önemli?

Fas Kralı 6. Muhammed’in mektubunda öne çıkan noktalar şunlar:

“Bu bayramın en iyi koşullar altında geçirilmesi taahhüdümüze hayvan sayısında önemli bir düşüşe yol açan, iklimsel ve ekonomik zorlukları göz önünde bulundurma vazifesi eşlik etmektedir. Bu zor koşullarda kurban kesmek, halkımızın geniş kesimlerine, özellikle dar gelirli vatandaşlarımıza gerçek anlamda zarar verecektir.

• Dini Boyut ve Tarihsel Parantez
  Kurban Bayramı, İslâm geleneğinde “imkân dâhilinde yerine getirilmesi gereken güçlü bir sünnet”tir. Ancak Kral, bu yükün özellikle düşük gelirli kesimlerin omuzlarını daha da ağırlaştıracağını belirtti

• Tarihte Benzer Kararlar
  Kral 6. Muhammed’in babası Kral II. Hasan da benzer bir çağrıyı 1963, 1981 ve 1996 yıllarında yapmış; Fas, o dönemlerde de kurban ibadetinden feragat edilmesini istemişti

• Kralın Kurbana Katılımı
  Mektupta, Kral 6. Muhammed’in kişisel olarak Fas halkı adına kurban ibadetini yerine getireceği ifade edildi. Bu, “Amir el-Müminin” sıfatıyla hem dini hem de toplumsal bir sorumluluk olarak yorumlanıyor .

3. Hayvancılıkta Krizin Temel Nedenleri

1. Kuraklığın Uzun Süreçteki Etkileri

   • Son beş yıldır sıklıkla tekrarlayan kuraklıklar, mera alanlarının kullanılabilirliğini önemli ölçüde azalttı.

   • Yağış oranlarının son 30 yılın ortalamasının yüzde 53 altında gerçekleşmesi, hayvan beslenmesi için gerekli su ve yem kaynaklarının daralmasına neden oldu .

2. Mera ve Yem Maliyetleri

   • Azalan yem kaynakları, yem fiyatlarını yukarı çekti. Çobanlar ve çiftçilerin giderleri artarken, hayvan sayısının korunması giderek zorlaştı.

   • Hayvansal ürün üretiminin azalması, kırmızı et fiyatlarının yerel pazarda hızla yükselmesine yol açtı.

3. Nüfus ve Talep Baskısı

   • Fas, Afrika’nın en çok kırmızı et tüketen ülkelerinden biri. Her yıl ~ 5,5 milyon koyun ve keçi, Kurban Bayramı’nda kesiliyor. Ancak ağustosta başlayan kurak dönemde bu rekor seviyede kesime gitmek, mevcut sürülerin yeniden üretilmesini imkânsız kılıyor

4. İthalat ve Hükümet Destekleri

   • 2025 bütçesinde, Fas hükümeti canlı hayvan ve kırmızı et üzerindeki ithalat vergilerini ve KDV’yi geçici olarak sıfırladı. Bu sayede, 100.000 koyun ithalatı planlandı (Avustralya, Romanya, İspanya kaynaklı) .

   • Gıda fiyatlarını dengelemek adına uygulanan sübvansiyonlar, enflasyonu bir nebze kontrol altına almayı hedeflese de uzun vadede sürdürülebilir bir çözüm sağlamıyor.

4. Halkın ve Sivil Toplumun Tepkileri

• Sosyal Medya ve Yerel Basın
  Duyuru sonrası sosyal medyada geniş tepkiler oluştu. Birçok kullanıcı, “ Geleneksel bir ibadeti terk etmenin zorlu bir karar olduğu, ancak mevcut şartlarda zaruri olduğu” görüşünü savundu. Aynı zamanda “güvenlik güçlerinin, çağrıya uymayan satıcıları denetlediği, bazı satış noktalarına baskın düzenlediği” yönünde iddialar paylaşıldı; fakat bu konuyla ilgili resmi bir doğrulama henüz yapılmadı.

• Ticaret ve Ekonomi Örgütlerinin Açıklamaları

  • Moroccan Center for Citizenship (Fas Vatandaşlık Merkezi): Anketine katılan ailelerin % 55’i bu bayram kurban kesiminin bütçelerini aşacağını ve ciddi sıkıntı yaşayacaklarını belirtmişti .

  • Ticaret ve Sanayi Odaları: Kurban ibadetinin tamamen iptal edilmesi yerine, “dini hükümlere uygun farklı modeller” geliştirilmesini önerdiler. Örneğin, toplu kurban organizasyonlarıyla maliyetlerin paylaşılması gibi.

• Üretici ve Çiftçi Görüşleri
  Hayvan üreticileri, “Kurban kesiminin askıya alınmasının hem kısa hem de uzun vadede sürülerin korunmasına katkı sağlayacağını; ancak geçim kaynaklarının Kurban Bayramı dönemindeki satışlara bağlı olduğunu” belirtiyor. Bazı çobanlar ise “Kurban Bayramı’nda satış yapamazsak, yıl boyunca beslediğimiz kuzu ve koçları elden çıkarmakta zorlanacağız” diye ekliyor.

5. Hükümetin ve Dini Otoritenin Attığı Ek Adımlar

1. Resmi İlâhî İkram İkramları
   Diyanet İşleri nezdindeki kurumlar, “İhtiyaç sahibi aileler için devlet destekli et yardımları” programını genişletti. Kesilecek hayvandan elde edilecek etin belirli bir kısmı ihtiyaç sahiplerine ulaştırılacak şekilde bir lojistik plan hazırlandı.

2. Dini Makamlardan Yayınlanan Kılavuzlar
   Fas Din İşleri ve Vakıflar Bakanlığı, “Bu yıl kurban kesmeyecek ya da finansal imkânı elverişli olmayanlar için zekât, fitre ve sadaka gibi diğer ibadet yollarını değerlendirmeleri” tavsiyesinde bulundu. Bu kılavuz, sosyal dengelerin korunmasına, ibadet yükünün hafifletilmesine ve dini vecibenin farklı biçimlerde yerine getirilmesine dikkat çekiyor.

3. Kamu Spotları ve Bilgilendirme Çalışmaları
   Radyo ve televizyon kanallarında yayınlanan kısa spotlarda, “Hayvan alım-satım fiyatları, hijyen kuralları ve dolandırıcılık olaylarına karşı uyarılar” yapıldı; vatandaşların doğru kaynaklardan bilgi edinmesi için 7/24 çağrı merkezleri oluşturuldu.

6. Uzun Vadeli Etkiler ve Çözüm Önerileri

• Sürülerin Korunması ve Yeniden Yapılandırma

  • Uzmanlar, “Beş yıl süresince kurban döneminde kesimin sınırlandırılmasının, sürülerin reprodüksiyon döngüsünü güçlendireceğini, sayının yeniden artmasını sağlayacağını” belirtiyo

  • Hayvan ıslahı programlarına daha fazla yatırım yapılması, yerli türlerin kuraklığa dayanıklı genetik yapısının geliştirilmesi gerektiği vurgulanıyor.

• İklim Değişikliği Politikaları

  • Fas Tarım Bakanlığı, sürdürülebilir tarım ve hayvancılık uygulamalarını teşvik eden “Sulama Sistemlerinin Modernizasyonu” ve “Alternatif Yem Kaynakları Araştırma Projeleri” gibi ulusal planları devreye aldı.

  • Yerel kooperatifler, “Meraların restore edilmesi için ortak ağaçlandırma ve otlak bakım projeleri” üzerinde çalışıyor; bu sayede uzun vadede hayvan besleme maliyetlerinin düşürülmesi hedefleniyor.

• Ekonomik Dayanıklılığın Artırılması

  • TOBB ve Fas Ticaret Odası işbirliğiyle, “Hayvancılıkta Dijital Takip ve Sürütme Sistemleri” projesi başlatıldı. Hayvan sayımı, yem maliyetleri ve fiyat dalgalanmalarının dijital platformlarda izlenmesi planlanıyor.

  • Finansal destekler, küçük ölçekli çoban ve hayvancılara “mikro-kredi” gibi esnek ödeme şartlarıyla sunularak, kriz dönemlerinde nakit akışı sürekliliğinin sağlanması öngörülüyor.

7. Sonuç: ‘Kurban Kesmeme’ Kararının Anlamı

Fas Kralı 6. Muhammed’in Kurban Bayramı öncesi halktan kurban kesmemelerini istemesi, geleneksel bir ibadeti ertelemek anlamına gelse de “dini vecibeler, toplumun genel refahı ve medya organlarında yankı bulmuş sosyal hassasiyetlerle dengelenmelidir” düşüncesini güçlendirdi.

• Kısa Vadede:

  • Hayvan satışlarında mevsimsel bir düşüş gözlenecek, piyasada et fiyatlarındaki ani şok bir nebze yumuşayacak.

  • Düşük gelirli aileler, bu yıl maddi zorluk yaşamadan bayram ibadetini yerine getirmiş sayılacak.

• Uzun Vadede:

  • Sürülerin sürdürülebilir bir şekilde yeniden yapılandırılmasına fırsat tanınacak.

  • İklim değişikliği ve ekonomik dalgalanmalara karşı hayvancılık sektörü daha dirençli hâle gelecek.

  • Toplumda “din, sosyal dayanışma ve ekonomik dayanıklılık arasındaki ilişki” konusunda daha derin bir farkındalık oluşacak.

Fas örneğinde görüldüğü gibi, dini hükümlerin “imkân dâhilinde” yerine getirilmesi esas alınarak, zorunluluk hâlinde geçici tedbirlerin uygulanabileceği bir anlayış hakimdi. Kral 6. Muhammed’in çağrısı, “Halkının refahını ve toplumsal barışı gözeten” bir liderlik profilini ortaya koydu.

Şeker fiyatlarımız geçen sene ile aynı fiyattadır, fiyatlarımız değişmedi. Vatandaşlarımız cebini düşünüyor, cebine göre hareket ediyor. Fiyat aralığına göre, kalitesini kendisi belirleyip şekerini alıyor. En fazla rehavet gören şekerleme türlerimiz, klasik sütlü ve aromalı olarak tercih ediliyor. Şekerlerimiz 150 liradan başlayarak, 650 liraya kadar çıkabiliyor” dedi.

Açıklaması:
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 02.06.2025 tarihli kararı, yıllık izne çıkan işçiye izin ücretinin peşin ödenmemesini haklı fesih sebebi saydı ve kıdem tazminatı hakkı tanıdı. İş Kanunu 57/1 uyarınca işverenlerin yükümlülükleri, işçinin hakları ve işverenlerin alması gereken önlemler, uzman görüşüyle detaylı olarak ele alınıyor.

Giriş

Yaz aylarının gelmesiyle birlikte işyerlerinde yıllık izin kullanımları yoğunlaşmaya başladı. Türkiye’deki İş Kanunu’nda (4857 sayılı Kanun) yıllık izin dönemine ilişkin net düzenlemeler bulunmasına rağmen, pratikte bu hükümlerin tam olarak uygulanmadığı sıkça gözlemlenmektedir. İş Kanunu Madde 57/1’e göre, işveren; yıllık izne çıkan işçiye, izne ait ücretini ya peşin ödemek ya da avans olarak vermekle yükümlüdür. Ne var ki, uygulamada işverenler bu zorunluluğa uymaktan kaçınmakta, işçinin izne çıkarken ücretini alması gecikmektedir. İşçinin bu durumda sözleşmeyi haklı nedenle feshetme hakkı doğmakta ve kıdem tazminatı talep edebilmektedir.

02 Haziran 2025 tarihinde Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, işverenin yıllık izin ücretini peşin ödememesi durumunu haklı fesih sebebi olarak kabul ederek emsal bir karar verdi. Bu karar, benzer sorunlar yaşayan pek çok çalışan için emsal niteliği taşıyor. Aşağıda, ilgili Yargıtay kararının detaylarını, İş Kanunu hükümlerini ve karardan doğan işçi ve işveren yükümlülüklerini ayrıntılarıyla inceleyeceğiz.

Yargıtay Kararının Özeti ve Dayanak Hukuki Düzenleme

Karar Bilgileri ve Konusu

• Karar Makamı: Yargıtay 9. Hukuk Dairesi

• Esas No: 2025/2024 E.

• Karar No: 2025/2487 K.

• Karar Tarihi: 02 Haziran 2025

• Konusu: İşverenin, yıllık izne çıkacak işçinin izne ilişkin ücretini izne çıkmadan önce peşin veya avans şeklinde ödeme yükümlülüğüne aykırı davranması halinde, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedip kıdem tazminatına hak kazanabileceğine hükmedilmesi

İlgili Mevzuat

• İş Kanunu Madde 57/1:
  “İşveren, yıllık izin dönemine giren işçiye, izin ücreti bir defada peşin ödemek veya avans olarak vermek zorundadır.”

• İş Kanunu Madde 24/II-(e) ve (f):

  • (e) bendi: “Ücretin zamanında ödenmemesi”

  • (f) bendi: “Çalışma şartlarına uyulmaması”

• İş Kanunu Madde 26:
  “Haklı nedenle derhal fesih hakkı, feshe neden olan olayın öğrenildiği tarihten itibaren altı iş günü içinde ve her hâlükârda fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl içinde kullanılmalıdır.”

Madde 57/1’in mutlak-emredici nitelikte olması nedeniyle, işçinin ayrıca talepte bulunmasına gerek olmadığı vurgulanmıştır.

Yargıtay Kararının Gerekçesi ve İş’leyişi

1. Peşin Ödeme Yükümlülüğü Kesindir:
   Yargıtay, Madde 57/1’in açık hükmüne atıf yaparak, işverenin izne çıkan işçiye izne ilişkin ücretini peşin olarak ödeme veya avans verme yükümlülüğünün “mutlak-emredici” olduğunu vurguladı. Dolayısıyla, işçinin bu hakkını ayrıca yazılı talep etmesine gerek olmadığı belirtildi.

2. Haklı Fesih Kapsamı:

   • İşverenin peşin ödeme yükümlülüğüne uymaması, “ücretin zamanında ödenmemesi” başlığı altında değerlendirilerek İş Kanunu 24/II-(e) bendi kapsamında haklı fesih nedeni sayıldı.

   • Aynı fiil, “çalışma şartlarına uyulmaması” kapsamında da değerlendirilebilir ve 24/II-(f) bendi kapsamında yeniden haklı fesih gerekçesi oluşturabilir. Yargıtay, bu durumu ikili olarak ele alarak işçinin kıdem tazminatı talep etme hakkını onadı.

3. Fesih Süreleri:
   Yargıtay, Madde 26 çerçevesinde;

   • “Haklı nedenle derhal fesih hakkı”nın, feshe yol açan durumun öğrenildiği tarihten itibaren 6 iş günü içinde kullanılması gerektiğini;

   • Her hâlükârda, ücretin ödenmemesi fiilinin gerçekleştiği tarihten itibaren 1 yıl içinde fesih hakkının kaybedileceğini hatırlattı.

4. Kıdem Tazminatı Hakkı:
   İşçinin, ilgili sürelere uygun olarak fesih bildirimi yapması halinde, çalıştığı her bir yıl için kanunda öngörülen kıdem tazminatı tutarını talep etme hakkı doğmaktadır. Kararda; işçinin izine çıkmadan önce ücretini alamadığı için istifa etmesinin “haklı fesih” olduğu kabul edildi ve kıdem tazminatı hüküm altına alındı

Kararın İşçi ve İşveren Açısından Getirdiği Yenilikler

İşçi Açısından

• Hakkını Kolayca Koruma İmkanı: Yargıtay kararı, işçinin ek bir talepte bulunmaksızın, izin ücretini zamanında alamadığı durumda haklı fesih yoluna gidebileceğini netleştirdi.

• Fesih Sürelerine Dikkat: İşçi, fesih hakkını kullanırken “6 iş günü içinde” bildirim yapmayı, aksi halde sürenin geçeceğini bilmelidir.

• Kıdem Tazminatı Talep Hakkı: İşçi, izne ilişkin ücretini almadığı için kıdem tazminatı talep etme hakkına sahip olur. Böylece, izne çıkmadan önce ücretinin zamanında ödenmemesi durumunda önemli bir mali güvence elde eder.

İşveren Açısından

• Mevzuata Uyum Zorunluluğu: İşverenler, İK 57/1 yükümlülüğünü açıkça yerine getirmedikleri takdirde hem haklı feshe engel olamamakta hem de hukuki tazminat riskine girmektedir.

• Risk Yönetimi ve İş Sürekliliği: İzine çıkacak her işçi için bordro ve muhasebe rutinleri önceden planlanmalı, “izne çıkmadan önce izin ücretinin ödenmesi” süreci standart hale getirilmeli.

• İdari Yaptırım İhtimali: Sadece kıdem tazminatı talebi değil, aynı zamanda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın teftişlerinde “izne ilişkin ücretlerin zamanında ödenmemesi” sebebiyle idari para cezası uygulanabilir.

Uygulamada Dikkat Edilmesi Gereken Adımlar

1. Bordro ve Kayıt Düzeni Oluşturma:

   • İzin ücretlerinin “yıllık izin ücreti” olarak bordroya net şekilde yansıtılması.

   • İşçi izin formu, bordro, ödeme dekontu ve banka kayıtları gibi belgelerin eksiksiz arşivlenmesi.

   • Bu kayıtlar, olası bir fesih veya mahkeme sürecinde delil olarak işlev görecektir.

2. İç Prosedürlerin Güncellenmesi:

   • İnsan Kaynakları ve Muhasebe departmanları, Madde 57/1 kapsamında “izin ücreti ödeme süreci”ni netleştiren yazılı talimat ve yönergeler hazırlamalıdır.

   • İzin talepleri alındığı anda, otomatik olarak bordro planlamasına işlenip izin ücreti ödemesi izne çıkış tarihinden önce tamamlanmalıdır.

3. Çalışanları Bilgilendirme:

   • İş Kanunu’nda öngörülen haklar, işyeri içi duyurular veya e-bültenlerle çalışanlara hatırlatılmalıdır.

   • “Yıllık izin ücreti ödemesi” konusundaki gecikme veya aksamanın hukuki sonuçları, kısa bir bilgilendirme notuyla çalışanlarla paylaşılmalıdır.

4. Yöneticilerin ve Muhasebecilerin Eğitilmesi:

   • İK ve bordro sorumluları, ilgili Yargıtay kararını içeren seminer veya online eğitimlerle bilgilendirilmelidir.

   • Bu sayede, “madde 57/1 ihlalinde oluşabilecek haklı fesih ve kıdem tazminatı yükümlülüğü” konusunda ortak farkındalık yaratılmış olur.

Uzman Görüşü

Uzman: Av. Muzaffer Yılmaz
Görüş Özeti:
“Bu karar, uzun süredir uygulamada aksayan bir noktayı netleştirmiştir. İş Kanunu’nun açık hükmüne rağmen ‘işçinin talep etmesi gerekir’ şeklindeki yanlış algı, mahkemece bertaraf edilmiştir. Artık işveren cephesinde, yıllık izin ödemelerini izne çıkmadan önce kesinlikle yerine getirme bilinci oluşacaktır. Çalışan ise, ücretini alamadığı takdirde kısa sürede hukuki yollara başvurarak hem haklı fesih yolunu kullanabilir hem de kıdem tazminatı talep edebilir. Bu kararla, emeğin korunması adına önemli bir adım atılmıştır.”

Sonuç ve Öneriler

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 02.06.2025 tarihli kararı, işverenlerin yıllık izin öncesi ödeme yükümlülüğünü yerine getirmemesini haklı fesih sebebi olarak değerlendirip kıdem tazminatı hakkı tanıdı. İşverenler için hem mali hem de itibar anlamında büyük bir risk oluşturan bu durum, pratik önlemlerle kolayca aşılabilir:

1. Yıllık İzin Ücretlerinin Zamanında Ödenmesi: İzne çıkacak her işçinin izin ücretinin en geç izne çıkmadan önce bordroya ve banka ödemesine yansıtılması.

2. Dokümantasyonun Titizlikle Tutulması: İzin talepleri, bordro dökümleri, ödeme dekontları ve ilgili yazışmaların düzenli şekilde saklanması.

3. İç Süreçlerin ve Politika Belgelerinin Güncellenmesi: İş Kanunu 57/1 uyarınca, “izin ücreti peşin veya avans ödeme politikası”nın yazılı hale getirilmesi ve tüm çalışanlara duyurulması.

4. Çalışan ve Yönetici Eğitimi: Departman bazlı bilgilendirmeler, iş hukuku seminerleri ve kısa eğitimlerle hem çalışan hakları hem de işveren yükümlülükleri netleştirilmeli.

Bu karar, iş hayatında “emek ve hak” dengesini korumak adına önemli bir gerekliliktir. Hem işçi hem işverenler, yürürlükteki hukuki düzenlemelere titizlikle uydukça, olası uyuşmazlıkların önüne geçilebilir ve iş barışı sağlanabilir.