2025 Nobel Ekonomi Ödülü, “yaratıcı yıkım” teorisine verildi

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, bu yılın Nobel Ekonomi Ödülü’nün, teknolojik yeniliğin uzun vadeli ekonomik büyümeye nasıl yön verdiğini ele alan öncü araştırmalarıyla Joel Mokyr, Philippe Aghion ve Peter Howitt arasında paylaştırıldığını duyurdu.

Bugün yapılan açıklamada, ödülün Northwestern Üniversitesinden Joel Mokyr’e, Collège de France ve Londra Ekonomi Okulu’ndan (LSE) Philippe Aghion’a ve Brown Üniversitesi’nden Peter Howitt’e verildiği belirtildi.

Akademiye göre, ödülün yarısı Mokyr’e “teknolojik ilerleme yoluyla sürdürülebilir büyümenin ön koşullarını tanımladığı” için, diğer yarısı ise Aghion ve Howitt’e “yaratıcı yıkım yoluyla sürdürülebilir büyüme kuramı” için verildi.

Resmi adı “Alfred Nobel Anısına İsveç Merkez Bankası Ekonomi Bilimleri Ödülü” olan ödülün değeri 11 milyon İsveç kronu (yaklaşık 50 milyon Türk Lirası).

CNN televizyonunun aktardığına göre akademi, ödül sahiplerinin “teknolojik ilerlemenin verimliliği nasıl artırdığını, piyasaları nasıl şekillendirdiğini ve toplumları zaman içinde nasıl dönüştürdüğünü daha derin biçimde kavramamıza katkı sunduklarını” vurguladı ve çalışmalarının hem iktisat teorisini hem de siyasi karar alma süreçlerini derinden etkilediğini vurguladı.

MOKYR, SANAYİ DEVRİMİ’NİN KÜLTÜREL KÖKENLERİNİ İNCELİYOR

Northwestern Üniversitesinin önde gelen iktisat tarihçilerinden Mokyr; fikirlerin, kurumların ve kültürel etkenlerin Sanayi Devrimi sırasında sürekli büyümeyi nasıl mümkün kıldığını ayrıntılı biçimde incelediği çalışmalarıyla tanındı.

Araştırmaları, bilgi ve yeniliğin refahın temel motorları olduğunu ortaya koyarak teknolojik ilerlemenin modern ekonomilere nasıl yerleştiğini ele aldı.

Bunun yanı sıra Mokyr, araştırmalarında Avrupa’daki Sanayi Devrimi’ni mümkün kılan kültürel ve entelektüel koşullara odaklandı ve bilimsel merak, teknolojik yaratıcılık ve kurumsal açıklığın nasıl etkileşime girerek kendi kendini besleyen bir ilerleme döngüsü oluşturduğunu ortaya koydu.

Tarih ile iktisat arasındaki köprüyü kuran çalışmalarında Mokyr, bazı toplumların neden diğerlerinden daha yenilikçi olabildiğine dair önemli iç görüler sunuyor.

“YARATICI YIKIM” MODELİNİN MİMARLARI

Ödüle layık görülen diğer iki isim de uzun süredir birlikte çalışan ve “yaratıcı yıkım” sürecine dayanan ve günümüzde “Schumpeteryen büyüme modeli” olarak bilinen teorik çerçeveyi geliştiren Aghion ve Howitt oldu.

Söz konusu model, eski teknolojilerin sürekli olarak yeni ve daha verimli olanlarla yer değiştirdiği süreci izah ediyor.

France24 kanalının haberine göre ikilinin 1992 tarihli modeli, bu süreci matematiksel biçimde formüle edilerek şirketlerin yenilik yapma güdülerinin rekabet, siyaset camiası ve kurumsal yapı tarafından nasıl şekillendiğini ortaya koydu.

İkilinin yaklaşımı, “yaratıcı yıkım” kavramını kapitalist kalkınmanın merkezine yerleştiren Avusturyalı iktisatçı Joseph Schumpeter’in çalışmalarını baz aldı.

Aghion ile Howitt, bu kavramı biçimsel hale getirerek yenilik politikası, piyasa düzenlemeleri ve fikri mülkiyet haklarının ekonomik performans üzerindeki etkilerini anlamak adına karar mercilerine güçlü araçlar kazandırdı.

Öte yandan akademi, bu bulguların çağdaş ekonomi politikası üzerinde “derin bir etki” yarattığını belirtti.

Bu çalışmaların eğitim, araştırma-geliştirme (AR-GE) yatırımları, rekabet politikası ve iklim yenilikleri gibi alanlardaki tartışmalara yön verdiği, ayrıca gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki eşitsizlik ve verimlilik kalıplarının incelenmesinde de kayda değer rol oynadığı ifade edildi.
Nobel Komitesi, “Ödül sahipleri bize sürdürülebilir büyümenin kendiliğinden ortaya çıkmadığını öğretti. Beşeriyet tarihinin büyük bölümünde ekonomik durgunluk, büyümeden daha yaygın olmuştur. Çalışmaları, büyümeyi tehdit eden unsurlara karşı uyanık olmamız gerektiğini gösteriyor” açıklamasını yaptı.

DİĞER DALLARDA NOBEL ÖDÜLLERİNİN SAHİPLERİ

Bu yılki ekonomi ödülü, tıp, fizik, kimya, edebiyat ve barış dallarındaki duyuruların ardından Nobel sezonunu tamamladı.

Fizyoloji veya Tıp Ödülü, bağışıklık sisteminin düzenlenme mekanizmalarını keşfettikleri için Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi’ye verildi.

Fizik Ödülü, kuantum mekaniği ve elektrik devreleri alanındaki öncü çalışmaları nedeniyle John Clarke, Michel Devoret ve John Martinis’e gitti.

Kimya Ödülünü, karbondioksit gibi gazları yakalayabilen metal-organik kafes malzemelerini geliştiren Susumu Kitagawa, Richard Robson ve Omar M. Yaghi paylaştı.

Edebiyat Ödülü, “çarpıcı ve vizyoner külliyatı” sayesinde Macar edebiyatçı László Krasznahorkai’ye verildi.

Nobel Barış Ödülü ise demokratik hakların güçlendirilmesi için “yorulmadan verdiği mücadele” dolayısıyla Venezuelalı muhalif lider María Corina Machado’ya takdim edildi.

EKONOMİ ÖDÜLÜNÜN GEÇMİŞİ

1968’de İsveç Merkez Bankası tarafından Alfred Nobel anısına kurulan Nobel Ekonomi Ödülü, Nobel’in vasiyetinde yer alan asıl ödüller arasında bulunmuyor.

İlk kez 1969’da ekonometrinin öncülerinden Ragnar Frisch ve Jan Tinbergen’e verilmişti. Geçen yıl ödül Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson’a verilmişti.

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisine göre, söz konusu isimlerin araştırmaları “hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu ve sömürücü kurumların egemen olduğu toplumların neden büyüme ve kalkınma üretemediğini” ortaya koydu.

Bir önceki yıl ise Harvard Üniversitesinden Claudia Goldin, işgücü piyasalarındaki cinsiyet eşitsizliklerine ilişkin öncü analiziyle Nobel Ekonomi Ödülünü kazanan üçüncü kadın olmuştu.

Yıllar içinde Nobel Ekonomi Ödülü, neoliberal iktisadın kurucuları Milton Friedman, Paul Krugman ve ABD Merkez Bankasının eski başkanı Ben Bernanke gibi pek çok isme takdim edildi.

Bugüne kadarki en genç ödül sahibi 46 yaşında ödülü alan Esther Duflo olurken, en yaşlısı 90 yaşında ödüle layık görülen Leonid Hurwicz oldu.
Resmi Nobel Ödül Töreni, 10 Aralık’ta Stockholm’de yapılacak. Ödül sahipleri madalyalarını ve diplomalarını İsveç Kralı 16. Carl Gustaf’ın elinden alacak.