Tütün Bağımlılığının Bilançosu: Türkiye’nin Sessiz Krizi

Tütün Bağımlılığının Bilançosu: Türkiye’nin Sessiz Krizi

Tarih / Saat: 3 Aralık 2025, 15:30 (TSİ)
Okuma süresi: ~5 dakika
Yazar: FatihDoganMedya Haber Merkezi

Her gün yüzlerce kişi tütün nedeniyle yaşamını yitiriyor; sigara kullanım oranları son yıllarda azalmıyor, aksine bazı verilere göre yeniden yükselme eğiliminde. Sağlık maliyeti, kaybedilen hayatlar ve genç kuşakta artan tüketim alarm veriyor. Türkiye’nin tütün bilançosu; can, ekonomi ve gelecek perspektifinden ağır.

Ana Gövde

1) Ölüm rakamları ve sağlık yükü

2021 verilerine göre tütüne bağlı ölümler yılda yaklaşık 85 bin kişiye ulaşıyor; bunun önemli bir kısmı doğrudan içicilikten, bir kısmı ise pasif içiciliğe bağlı ölümlerden kaynaklanıyor. Tütün, kardiyovasküler hastalıklar, kronik akciğer hastalıkları ve birçok kanser türünün başlıca tetikleyicisi olmaya devam ediyor.

2) Yaygınlık: kim, nerede, ne kadar?

Resmi sağlık araştırmaları 15 yaş ve üzeri nüfusta günlük tütün ürünü kullananların oranının %26–%30 bandında seyrettiğini gösteriyor; erkeklerde oranlar kadınlara göre çok daha yüksek. Toplam aktif kullanıcı sayısı on milyonlar seviyesinde. Gençlerde ve kadınlarda gözlenen artış ise ayrı bir risk sinyali.

3) Tüketim ve satış trendleri

Sektör raporları ve pazar verileri, son dönemde toplam sigara satış miktarının (paket/adet bazında) yükseldiğine işaret ediyor; 2010’dan bu yana noktasal dalgalanmalar olsa da 2022–2023 verileri tüketimde artış sinyali veriyor. Bu durum vergi ve fiyat politikalarının, kaçak/sırt pazarın ve yeni ürün gruplarının (slim/özel formlar) etkisini sorgulatıyor.

4) Ekonomik maliyet: doğrudan + dolaylı

Tütünün sağlık sistemine ve ekonomiye yükü milyarlarca lira olarak hesaplanıyor. Bazı analizler Türkiye için yıllık onlarca milyar TL düzeyinde doğrudan ve dolaylı maliyet (tedavi, işgücü kaybı, erken ölümler) olduğunu gösteriyor; bu yük kamu bütçesini ve aile ekonomilerini baskılıyor.

5) Genç kuşak ve başlangıç yaşı

Gençlerde deneme, sosyal etki ve ürün çeşitliliğinin (aromalı, ince/slim, elektronik alternatifler) etkisiyle başlanma yaşı düşebiliyor. Erken başlayanlarda bağımlılık daha güçlü, bırakma başarısı daha düşük oluyor; bu da uzun vadeli sağlık ve ekonomik kayıpları büyütüyor.

6) Ne yapılmalı? (Kısa politika rehberi)

• Vergi ve fiyat politikalarının düzenli, hedefe yönelik ve kaçakla mücadele ile desteklenmesi.

• Kapalı/ açık alanlarda denetim güçlendirilmesi, reklam ve erişim kısıtlarının etkin uygulanması.

• Gençliğe yönelik yoğun önleme programları ve okullarda bağımlılık eğitimi.

• Ücretsiz veya düşük maliyetli bırakma destek programlarının yaygınlaştırılması (nikotin replasmanı, danışmanlık).

• Sivil toplum ve sağlık kuruluşlarıyla koordineli izleme ve veri paylaşımı. (Strateji belgeleri bu yönleri öne çıkarıyor.)

Bilmeniz gereken kilit rakamlar (hızlı bakış)

• Yıllık tütün kaynaklı ölümler: ~85.000.

• 15+ yaş tütün kullanım oranı (kaynaklara göre değişken; TÜİK: ~%28 civarı).

• Yıllık ekonomik maliyet (tahmini): onlarca milyar TL düzeyinde (Tobacco Atlas verileri ile uyumlu).

Uzman yorumu (kısa, tarafsız)

Sağlık otoriteleri ve bağımlılık çalışmaları; tütünle mücadelede hem önleme hem de bırakma desteğinin birlikte yürütülmesi gerektiğini vurguluyor. Tek tek önlemler (ör. sadece reklam yasağı) etkili ama yetersiz; çok bileşenli bir yaklaşım şart.